ΝΟΜΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ
Η εμπλοκή με τους κατασταλτικούς μηχανισμούς στην Ελλάδα (Αστυνομία-Λιμενικό) είναι μια διαδικασία ιδιαίτερα πιεστική που προκαλεί μεγάλο άγχος και φόβο στο εμπλεκόμενο άτομο και το περιβάλλον του. Ο οδηγός που ετοιμάσαμε περιγράφει συμπυκνωμένα τα δικαιώματά που σου παρέχει η ελληνική νομοθεσία σε περιπτώσεις που είναι πολύ πιθανό να έρθεις σε επαφή με τις διωκτικές αρχές. Παράλληλα, προσφέρει ορισμένες συμβουλές που προκύπτουν από την καθημερινή πρακτική των σωμάτων ασφαλείας και την εμπειρία ανθρώπων που βρέθηκαν στο στόχαστρο της αστυνομικής αυθαιρεσίας. Είναι γνωστό ότι οι αστυνομικοί
συχνά δεν σέβονται τα δικαιώματά μας : πολλές φορές μάλιστα, η διεκδίκηση των δικαιωμάτων σου κατά την αλληλεπίδρασή σου με την αστυνομία μπορεί και να κλιμακώσει την ένταση και το πρόβλημά σου! Η γνώση των δικαιωμάτων σου και τα όριά τους είναι ζωτικής σημασίας για να αναγνωρίσεις τις δυνατότητές που σου παρέχουν αυτά και πότε/πώς θα τα ασκήσεις. Ανάλογα το πώς θα κινηθείς, οι επιλογές σου μπορούν να σε βοηθήσουν είτε επιτόπου είτε στο μέλλον, αν τελικά εμπλακείς με τον ποινικό μηχανισμό με οποιαδήποτε ιδιότητα (ύποπτ@, κατηγορούμεν@, θύμα).
ΠΡΟΣΟΧΉ: ο οδηγός δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε πλήρης ούτε βέβαια δίνει απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα. Για οποιοδήποτε πρόβλημα έχεις με την αστυνομία θα πρέπει να συμβουλευτείς ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΔΙΚΗΓΟΡΟ, ενδεδειγμένα με εμπειρία σε ποινικές υποθέσεις.
Το Copwatch υποστηρίζεται από ομάδα νομικών εξειδικευμένων στα ζητήματα που ασχολούμαστε. Ο Οδηγός είναι το πρώτο έργο αυτής της ομάδας και στο άμεσο μέλλον θα ακολουθήσουν αντίστοιχες προσπάθειες. Ο οδηγός δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε πλήρης ούτε βέβαια δίνει απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα. Για οποιοδήποτε πρόβλημα έχεις με την αστυνομία θα πρέπει να συμβουλευτείς ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΔΙΚΗΓΟΡΟ, ενδεδειγμένα με εμπειρία σε ποινικές υποθέσεις.
Δημόσιος Χώρος
Όταν βρίσκεσαι σε δημόσιο χώρο, η αστυνομία έχει το δικαίωμα να ελέγξει την ταυτότητά σου και, αν υπάρχει σοβαρή υπόνοια τελέσεως αξιόποινης πράξεως ή απόλυτη ανάγκη, να σου κάνει περαιτέρω έλεγχο: αυτός μπορεί να είναι σωματικός (πάντα από άτομο του ιδίου φύλου και όχι γδύσιμο σε δημόσιο χώρο), στα προσωπικά σου αντικείμενα (τσάντα, πορτοφόλι) και στο
εσωτερικό του οχήματός σου. Αν ζητήσουν το κινητό σου, υποχρεούσαι να το δώσεις, αν όμως έχεις smartphone δεν έχεις καμία υποχρέωση να δώσεις πρόσβαση στα δεδομένα που είναι αποθηκευμένα εντός του (άρα δεν υποχρεούσαι να δώσεις τον κωδικό ξεκλειδώματος πχ). Όταν δώσεις την ταυτότητά σου και υποστείς τον έλεγχο, κανονικά όλα σταματούν εδώ.
Σημαντικό: η ελληνική νομοθεσία είναι πολύ αυστηρή στο ζήτημα των αντικειμένων που θεωρούνται όπλα και είναι ποινικό αδίκημα η κατοχή τους. Έτσι, η κατοχή οποιουδήποτε μαχαιριού σε δημόσιο χώρο (ναι, και αυτά που έχουν μήκος λάμας μικρότερο από «4 δάχτυλα»…) είναι έγκλημα, εκτός αν δικαιολογείται από το επάγγελμά σου, αν το κατέχεις επειδή έχεις πάει για κυνήγι ή αλιεία ή αποτελεί έργο τέχνης. Όπλα θεωρούνται επίσης παντός τύπου pepper spray, σιδηρογροθιές και γκλομπ, πτυσσόμενα και μη. Παράνομη είναι και η κατοχή της οποιασδήποτε ποσότητας ναρκωτικών ουσιών, όσο μικρή και αν είναι αυτή. Αν έχεις φάρμακα που η κατοχή τους επιτρέπεται μόνο με συνταγή ιατρού, οφείλεις να έχεις τη συνταγή μαζί σου, αλλιώς θα προσαχθείς.
Αν δεν έχεις ταυτότητα ή υπάρχουν υπόνοιες ότι έχεις διαπράξει κάποιο έγκλημα, μπορεί να οδηγηθείς στο αστυνομικό τμήμα με τη διαδικασία της «προσαγωγής». Η «προσαγωγή» είναι μια γκρίζα ζώνη του νόμου και χρησιμοποιείται συστηματικά για αστυνομικές αυθαιρεσίες. Οι αστυνομικοί κάνουν κατάχρηση της ασάφειας του νομικού πλαισίου και κρατούν άτομα στο αστυνομικό τμήμα για πολλές ώρες. Πολλές φορές μάλιστα, πριν από μεγάλα γεγονότα, δεν διστάζουν να κάνουν τις λεγόμενες «προληπτικές» προσαγωγές,
δεσμεύοντας άτομα που έχουν στοχοποιήσει από πριν. Πρόκειται βέβαια για μια διαδικασία εντελώς παράνομη. Αν δεν έχεις αντισταθεί στον έλεγχο ή δεν είσαι υπό την επήρεια ουσιών, δεν επιτρέπεται να σου βάλουν χειροπέδες στα πλαίσια της προσαγωγής. Ο χρόνος για τη διεκπεραίωση του ελέγχου στο τμήμα πρέπει να περιορίζεται στο συντομότερο δυνατό.
Δεδομένου ότι η ψηφιοποίηση των λειτουργιών της ΕΛΑΣ είναι μια πραγματικότητα, ο χρόνος της προσαγωγής οφείλει να είναι συντομότατος. Από τη στιγμή που θεωρείς ότι οι αστυνομικοί σε παρακρατούν χωρίς λόγο, μπορείς να διαμαρτυρηθείς ήπια, αναφέροντας: «αν ολοκληρώσατε τον έλεγχο και δεν με θεωρείτε ύποπτο/η για κάτι, αφήστε με να φύγω, αλλιώς ενημερώστε με τί
αδίκημα που αποδίδετε και αφήστε με να καλέσω τον δικηγόρο μου». Αν έχεις προβλήματα υγείας ή λαμβάνεις φαρμακευτική αγωγή, μπορείς να τα επικαλεστείς προκειμένου να τελειώσει η ταλαιπωρία σου νωρίτερα. Αν η κράτησή σου υπερβεί εύλογα χρονικά πλαίσια, οι αστυνομικοί μπορούν να θεωρηθούν υπόλογοι για το ποινικό αδίκημα της παράνομης παρακράτησης. Πρέπει με επιμονή να απαιτήσεις να αφεθείς ελεύθερος και να διεκδικήσεις τηλεφωνική επικοινωνία με δικηγόρο.
Αν έχει συμβεί κάτι που ενδιαφέρει την αστυνομία και πιθανά έχεις υπάρξει μάρτυρας, ενδέχεται να εξεταστείς επιτόπου και να σου γίνουν ερωτήσεις. Οφείλεις να απαντήσεις στις ερωτήσεις, αλλά δεν οφείλεις να έχεις δει ή να γνωρίζεις. Αν και υποχρεούσαι βάσει νόμου να αναγγείλεις κάθε αδίκημα που αντιλήφθηκες, δεν υπάρχουν πάντοτε επιπτώσεις αν δεν το κάνεις. Αν έχεις μάθει με τρόπο αξιόπιστο ότι μελετάται κακούργημα ή ότι άρχισε ήδη η εκτέλεσή του, και σε χρόνο τέτοιον ώστε να μπορεί ακόμα να προληφθεί η τέλεση ή το αποτέλεσμά του, ο νόμος λέει ότι έχεις όντως υποχρέωση αναγγελίας, αλλιώς έχεις κάνει το αδίκημα της παρασιώπησης εγκλήματος. Αν ο δράστης είναι συγγενικό σου πρόσωπο, μένεις ατιμώρητος. Τέλος, η ψευδής κατάθεση είναι και αυτή ποινικό αδίκημα.
Τί να κάνω;
Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και πολλά πράγματα παίζουν ρόλο.
Είσαι μόνος σου ή με παρέα; Είσαι νηφάλια ή μεθυσμένος; Έχεις λόγους να μην ερευνηθείς περαιτέρω και να μην δείξεις φωτογραφίες στο κινητό; Ανήκεις σε μειονότητα που στοχοποιείται; Έχεις άμεση πρόσβαση και επικοινωνία με δικηγόρο;
Γενικά, η στάση σου πρέπει να είναι θαρραλέα αλλά όχι προκλητική, θρασεία και επιθετική. Θα πρέπει να ζητάς τον λόγο για τον οποίο γίνεται κάθε τι και με σταθερότητα να απαιτείς τον σεβασμό των δικαιωμάτων σου. Πρέπει να δημιουργήσεις μια κατάσταση όπου το κέρδος των αστυνομικών για την ταλαιπωρία σου θα είναι μικρότερο από το κόστος που προκαλείται σε αυτούς. Σε κάθε περίπτωση, να θυμάσαι: οι αστυνομικοί είναι κυριολεκτικά επαγγελματίες σε αυτό που κάνουν, δηλαδή το να φυλακίζουν άτομα σύμφωνα με τους σκοπούς της υπηρεσίας τους και της κυβέρνησης. Δεν μπορείς να τους ξεγελάσεις! Ταυτόχρονα, οι αστυνομικοί δεν μπορούν να μάθουν κάτι αν δεν τους το πεις εσύ, και έχεις κάθε δικαίωμα να μην απαντάς, πέρα από την πρόταση: «αν δεν με κρατάτε για κάτι, αφήστε με. Αν με κρατάτε για κάτι, θέλω να επικοινωνήσω με τον δικηγόρο μου.»
Σύλληψη
Αν οι αστυνομικοί σε έχουν προσαγάγει στο αστυνομικό τμήμα και αρχίζουν να σε ρωτούν ερωτήσεις για συγκεκριμένο ζήτημα, πρέπει να ζητήσεις δικηγόρο. Σαν προσαχθείς προσαχθείσα έχεις το δικαίωμα να ζητήσεις να ενημερωθεί, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, για τη στέρηση της ελευθερίας σου ένα τουλάχιστον πρόσωπο της επιλογής σου, και εάν είσαι ανήλικος ενημερώνεται ο ασκών/ασκούσα τη γονική μέριμνα, εκτός αν αυτό αντιβαίνει στο συμφέρον σου, οπότε ενημερώνεται κάποιο άλλο ενδεδειγμένο ενήλικο πρόσωπο ή η αρμόδια για την προστασία των ανηλίκων αρχή. Ακόμα και αν οι αστυνομικοί επιμένουν ότι πρόκειται «απλά για προσαγωγή», έχεις και πάλι δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο.
Έχεις το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και σε κάθε περίπτωση προτού εξεταστείς από την αστυνομία ή άλλη αρχή επιβολής του νόμου ή δικαστική αρχή. Δεν πρέπει να μπεις σε διάλογο με αστυνομικούς όσο αθώοι και αν σου φαίνονται.
Σημαντικό: δεν υπογράφεις τίποτα αν δεν μιλήσεις πρώτα με τον δικηγόρο σου, όσο αθώο και τυπικό και αν φαίνεται κάποιο έγγραφο. Αν έχεις σοβαρό ιατρικό πρόβλημα, ζήτα να εξεταστείς από δημόσιο νοσοκομείο.
Μην ακούς συμβουλές συμπροσαχθέντων, όσο έμπειροι/ες και αν είναι. Η νομοθεσία αλλάζει συνέχεια, όπως επίσης και ο τρόπος δράσης των αστυνομικών και η μέθοδος κατασκευής των δικογραφιών. Θα ακούς μόνο τον δικηγόρο σου.
Όταν σε ενημερώσουν οι αστυνομικοί ότι σου αποδίδονται αδικήματα, έχουν ταυτόχρονα υποχρέωση να σε ενημερώσουν για τα εξής δικαιώματά σου:
α) το δικαίωμα παράστασης με συνήγορο,
β) το δικαίωμα και τις προϋποθέσεις παροχής δωρεάν νομικών συμβουλών,
γ) το δικαίωμα ενημέρωσης σχετικά με την κατηγορία
δ) το δικαίωμα διερμηνείας και μετάφρασης και
ε) το δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης».
Έρευνα σε οικία
Έρευνα στο σπίτι σου γίνεται μόνο στα πλαίσια αυτόφωρου αδικήματος ή ανάκρισης. Για έρευνα στο σπίτι σου, απαιτείται είτε η συναίνεσή σου είτε παρουσία δικαστικού λειτουργού. Αν δεν ανοίξεις, έχουν το δικαίωμα να παραβιάσουν την πόρτα. Κατά την έρευνα έχεις το δικαίωμα να παρευρίσκεσαι σε κάθε δωμάτιο που γίνεται έρευνα. Οι αστυνομικοί οφείλουν να αποφεύγουν με επιμέλεια κάθε περιττή δημοσιότητα και κάθε ενόχληση των ενοίκων που δεν είναι απόλυτα αναγκαία, για την προστασία της ιδιωτικής σου ζωής. Πρέπει επίσης να καταβάλλεται μέριμνα για τη διαφύλαξη της υπόληψης και των ατομικών μυστικών σου που δεν έχουν σχέση με την πράξη της κατηγορίας, καθώς και να διεξάγεται η ενέργεια με κάθε ευπρέπεια και κοσμιότητα. Η έρευνα γίνεται αποκλειστικά ημέρα, με πιθανότερο τις πρώτες πρωινές ώρες αφού ανατείλει ο ήλιος. Η διάρκεια της νύχτας θεωρείται από τις 8 το βράδυ έως τις 6 το πρωί για το διάστημα από την 1 Οκτωβρίου έως τις 31 Μαρτίου, και από τις 9 το βράδυ έως τις 5 το πρωί για το διάστημα από την 1 Απριλίου έως τις 30 Σεπτεμβρίου.
Κατ’ εξαίρεση, μπορεί να γίνει νυχτερινή έρευνα σε κατοικία σε περίπτωση που θεωρείσαι επικίνδυνο άτομο και πρέπει να συλληφθείς άμεσα, σε περίπτωση που η αστυνομία θεωρεί ότι διαπράττεται κάποιο αδίκημα εντός του σπιτιού (πχ διακίνηση ναρκωτικών ή ενδοοικογενειακή βία).
Συνάθροιση - πορείες - διαμαρτυρίες
Οι διαδηλώσεις είναι προνομιακό πεδίο αστυνομικής αυθαιρεσίας. Πολιτικές σκοπιμότητες, συσχετισμοί δύναμης, κομβικές συμβολικές ημερομηνίες όπως η 17η Νοέμβρη ή η 6η Δεκέμβρη και πολλά άλλα είναι παράγοντες που κατά περίπτωση μπορεί να οδηγήσουν την αστυνομία από το να περιοριστεί στο ρόλο του θεατή μέχρι το να προσαγάγει προληπτικά, να επιτεθεί στο
σύνολο της πορείας και να σχηματίσει δικογραφίες σε βάρος τυχαίων ανθρώπων, πολύ συχνά ανοίγοντας την πόρτα στην πιθανότητα προφυλάκισής τους. Το 2020 ψηφίστηκε για πρώτη φορά ένας νόμος που επιχείρησε να ρυθμίσει με μεγάλη λεπτομέρεια το ζήτημα, παρέχοντας υπερεξουσίες στην αστυνομία και επαχθείς υποχρεώσεις στους διαδηλωτές.
Η μέχρι σήμερα εφαρμογή του νόμου καταδεικνύει ότι οι συσχετισμοί δύναμης επηρεάζουν ακόμα το κατά πόσο θα προσπαθήσει η αστυνομία να επιβάλει το αυστηρό ισχύον πλαίσιο. Όταν κατεβαίνεις σε μια πορεία, καλό θα είναι να μην πας μόνος/η αλλά συλλογικά με φίλους/ες ή με τη συλλογικότητά σου. Μην φέρεις πάνω σου ναρκωτικές ουσίες και αντικείμενα που θεωρούνται όπλα (βλ. παραπάνω). Αν δεν χρειάζεσαι τσάντα, καλό θα ήταν να μην την πάρεις μαζί: η εμπειρία λέει ότι τα άτομα που φέρουν τσάντες στοχοποιούνται για έλεγχο, σύλληψη αλλά και «φύτευση» παράνομων ειδών πχ μολότοφ. Η κατοχή μέσων αυτοπροστασίας από την
αστυνομική βία όπως όπως μαντήλια, αντιασφυξιογόνες μάσκες, γυαλιά θαλάσσης, κράνη μηχανής και κουκούλες balaclava ή buffs είναι μεν νόμιμη, αλλά να γνωρίζεις ότι σε ενδεχόμενο έλεγχο πριν τη διαδήλωση είναι πολύ πιθανό να προσαχθείς. Επίσης, αν προσαχθείς κατά τη διάρκεια επεισοδίων φέροντας κάποιο από τα ανωτέρω αντικείμενα, είναι πολύ πιθανό να στοχοποιηθείς και να σου αποδοθούν κατηγορίες. Η κατοχή τέτοιων ειδών είναι ζήτημα αξιολόγησης από πλευράς σου. Η κάλυψη των χαρακτηριστικών σου με τη χρήση κουκούλας μαντηλιού-μάσκας είναι νόμιμη.
Αν βρεθείς μπροστά σε περιστατικό αστυνομικής βίας ή αυθαιρεσίας και δεν απειλείσαι, μην φύγεις. Η παρουσία σου είναι κρίσιμη στον περιορισμό της αστυνομικής επιθετικότητας. Προσπάθησε να προσελκύσεις την παρουσία και άλλων διαδηλωτών για να
μπορείς να καταγράψεις το περιστατικό χωρίς να βρεθείς ο ίδιος σε κίνδυνο προσαγωγής/στοχοποίησης. Η καταγραφή των αστυνομικών κατά την εργασία τους, είναι κατά κανόνα νόμιμη, και απολύτως νόμιμη όταν καταγράφονται αδικήματα (βασανισμός, παράνομη βία, σωματικές βλάβες, εξύβριση). Αν βρέθηκες μπροστά σε τέτοιο περιστατικό, ή σύλληψη ατόμου άσχετο με πιθανά αδικήματα, αναζήτησε τους δικηγόρους που έχουν αναλάβει τους συλληφθέντες/ συλληφθείσες. Είναι κοινή πρακτική οι τελευταίοι να αναζητούν μάρτυρες ή /και αποδεικτικό υλικό για να στηρίξουν την υπεράσπιση των διαδηλωτών που συνελήφθησαν.
Έμφυλη βία
Aν έχεις υποστεί έμφυλη βία/ ενδοοικογενειακή βία, μπορείς να το καταγγείλεις σε οποιοδήποτε αστυνομικό τμήμα/λιμενικό σταθμό. Τον τελευταίο χρόνο έχουν ιδρυθεί γραφεία ενδοοικογενειακής βίας στα μεγάλα αστυνομικά τμήματα των πόλεων, αλλά δεν είναι
υποχρεωτικό να γίνει καταγγελία εκεί. Οι αστυνομικοί υπάλληλοι είναι υποχρεωμένοι να λάβουν κατάθεση από εσένα. Μην δεχτείς να σε αποθαρρύνουν να καταθέσεις, καμία από τις δικαιολογίες τους δεν είναι νόμιμη (« έχω πολύ δουλειά, έλα το πρωί που είναι γυναίκα αξιωματικός υπηρεσίας, αν κάνεις μήνυση θα πρέπει να ενημερώσω τον μηνυόμενο και θα σου κάνει μήνυση και αυτός και θα συλληφθείς, κ.α.). Κατά την κατάθεσή σου έχεις δικαίωμα να είναι παρών παρούσα ο/η δικηγόρος σου. Είναι πολύ κρίσιμο να ζητήσεις εξέταση από ιατροδικαστή, ακόμα και αν δεν μπορεί να γίνει η εξέταση εκείνη τη στιγμή λόγω αντικειμενικού κωλύματος.
Είναι πάρα πολύ χρήσιμο για αυτό το λόγο, από τη στιγμή που θα δεχτείς σεξουαλική κακοποίηση να μην πλυθείς. Αν έχεις υποστεί βιασμό, πρέπει στη συνέχεια να νοσηλευτείς και να περάσεις από PEP6 για την προφύλαξή σου από αφροδίσια νοσήματα/HIV εντός 72 ωρών.
Αν έχεις φίλη/φίλο που έχει πέσει θύμα τέτοιων αδικημάτων, ο ρόλος σου είναι κρίσιμος. Πρέπει άμεσα να κινητοποιήσεις και άλλα άτομα και να διαμορφώσετε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον για την επιζήσασα/επιζώντα και να απευθυνθείτε σε ειδικό ψυχικής υγείας για περαιτέρω στήριξη. Σε περίπτωση που ο θύτης συγκατοικεί με το θύμα, πρέπει να εξασφαλίσεις ασφαλή στέγη για τις επερχόμενες ημέρες.
ΝΟΜΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ
Η εμπλοκή με τους κατασταλτικούς μηχανισμούς στην Ελλάδα (Αστυνομία-Λιμενικό) είναι μια διαδικασία ιδιαίτερα πιεστική που προκαλεί μεγάλο άγχος και φόβο στο εμπλεκόμενο άτομο και το περιβάλλον του. Ο οδηγός που ετοιμάσαμε περιγράφει συμπυκνωμένα τα δικαιώματά που σου παρέχει η ελληνική νομοθεσία σε περιπτώσεις που είναι πολύ πιθανό να έρθεις σε επαφή με τις διωκτικές αρχές. Παράλληλα, προσφέρει ορισμένες συμβουλές που προκύπτουν από την καθημερινή πρακτική των σωμάτων ασφαλείας και την εμπειρία ανθρώπων που βρέθηκαν στο στόχαστρο της αστυνομικής αυθαιρεσίας. Είναι γνωστό ότι οι αστυνομικοί
συχνά δεν σέβονται τα δικαιώματά μας : πολλές φορές μάλιστα, η διεκδίκηση των δικαιωμάτων σου κατά την αλληλεπίδρασή σου με την αστυνομία μπορεί και να κλιμακώσει την ένταση και το πρόβλημά σου! Η γνώση των δικαιωμάτων σου και τα όριά τους είναι ζωτικής σημασίας για να αναγνωρίσεις τις δυνατότητές που σου παρέχουν αυτά και πότε/πώς θα τα ασκήσεις. Ανάλογα το πώς θα κινηθείς, οι επιλογές σου μπορούν να σε βοηθήσουν είτε επιτόπου είτε στο μέλλον, αν τελικά εμπλακείς με τον ποινικό μηχανισμό με οποιαδήποτε ιδιότητα (ύποπτ@, κατηγορούμεν@, θύμα).
ΠΡΟΣΟΧΉ: ο οδηγός δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε πλήρης ούτε βέβαια δίνει απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα. Για οποιοδήποτε πρόβλημα έχεις με την αστυνομία θα πρέπει να συμβουλευτείς ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΔΙΚΗΓΟΡΟ, ενδεδειγμένα με εμπειρία σε ποινικές υποθέσεις.
Το Copwatch υποστηρίζεται από ομάδα νομικών εξειδικευμένων στα ζητήματα που ασχολούμαστε. Ο Οδηγός είναι το πρώτο έργο αυτής της ομάδας και στο άμεσο μέλλον θα ακολουθήσουν αντίστοιχες προσπάθειες. Ο οδηγός δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε πλήρης ούτε βέβαια δίνει απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα. Για οποιοδήποτε πρόβλημα έχεις με την αστυνομία θα πρέπει να συμβουλευτείς ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΔΙΚΗΓΟΡΟ, ενδεδειγμένα με εμπειρία σε ποινικές υποθέσεις.
Δημόσιος Χώρος
Όταν βρίσκεσαι σε δημόσιο χώρο, η αστυνομία έχει το δικαίωμα να ελέγξει την ταυτότητά σου και, αν υπάρχει σοβαρή υπόνοια τελέσεως αξιόποινης πράξεως ή απόλυτη ανάγκη, να σου κάνει περαιτέρω έλεγχο: αυτός μπορεί να είναι σωματικός (πάντα από άτομο του ιδίου φύλου και όχι γδύσιμο σε δημόσιο χώρο), στα προσωπικά σου αντικείμενα (τσάντα, πορτοφόλι) και στο
εσωτερικό του οχήματός σου. Αν ζητήσουν το κινητό σου, υποχρεούσαι να το δώσεις, αν όμως έχεις smartphone δεν έχεις καμία υποχρέωση να δώσεις πρόσβαση στα δεδομένα που είναι αποθηκευμένα εντός του (άρα δεν υποχρεούσαι να δώσεις τον κωδικό ξεκλειδώματος πχ). Όταν δώσεις την ταυτότητά σου και υποστείς τον έλεγχο, κανονικά όλα σταματούν εδώ.
Σημαντικό: η ελληνική νομοθεσία είναι πολύ αυστηρή στο ζήτημα των αντικειμένων που θεωρούνται όπλα και είναι ποινικό αδίκημα η κατοχή τους. Έτσι, η κατοχή οποιουδήποτε μαχαιριού σε δημόσιο χώρο (ναι, και αυτά που έχουν μήκος λάμας μικρότερο από «4 δάχτυλα»…) είναι έγκλημα, εκτός αν δικαιολογείται από το επάγγελμά σου, αν το κατέχεις επειδή έχεις πάει για κυνήγι ή αλιεία ή αποτελεί έργο τέχνης. Όπλα θεωρούνται επίσης παντός τύπου pepper spray, σιδηρογροθιές και γκλομπ, πτυσσόμενα και μη. Παράνομη είναι και η κατοχή της οποιασδήποτε ποσότητας ναρκωτικών ουσιών, όσο μικρή και αν είναι αυτή. Αν έχεις φάρμακα που η κατοχή τους επιτρέπεται μόνο με συνταγή ιατρού, οφείλεις να έχεις τη συνταγή μαζί σου, αλλιώς θα προσαχθείς.
Αν δεν έχεις ταυτότητα ή υπάρχουν υπόνοιες ότι έχεις διαπράξει κάποιο έγκλημα, μπορεί να οδηγηθείς στο αστυνομικό τμήμα με τη διαδικασία της «προσαγωγής». Η «προσαγωγή» είναι μια γκρίζα ζώνη του νόμου και χρησιμοποιείται συστηματικά για αστυνομικές αυθαιρεσίες. Οι αστυνομικοί κάνουν κατάχρηση της ασάφειας του νομικού πλαισίου και κρατούν άτομα στο αστυνομικό τμήμα για πολλές ώρες. Πολλές φορές μάλιστα, πριν από μεγάλα γεγονότα, δεν διστάζουν να κάνουν τις λεγόμενες «προληπτικές» προσαγωγές,
δεσμεύοντας άτομα που έχουν στοχοποιήσει από πριν. Πρόκειται βέβαια για μια διαδικασία εντελώς παράνομη. Αν δεν έχεις αντισταθεί στον έλεγχο ή δεν είσαι υπό την επήρεια ουσιών, δεν επιτρέπεται να σου βάλουν χειροπέδες στα πλαίσια της προσαγωγής. Ο χρόνος για τη διεκπεραίωση του ελέγχου στο τμήμα πρέπει να περιορίζεται στο συντομότερο δυνατό.
Δεδομένου ότι η ψηφιοποίηση των λειτουργιών της ΕΛΑΣ είναι μια πραγματικότητα, ο χρόνος της προσαγωγής οφείλει να είναι συντομότατος. Από τη στιγμή που θεωρείς ότι οι αστυνομικοί σε παρακρατούν χωρίς λόγο, μπορείς να διαμαρτυρηθείς ήπια, αναφέροντας: «αν ολοκληρώσατε τον έλεγχο και δεν με θεωρείτε ύποπτο/η για κάτι, αφήστε με να φύγω, αλλιώς ενημερώστε με τί
αδίκημα που αποδίδετε και αφήστε με να καλέσω τον δικηγόρο μου». Αν έχεις προβλήματα υγείας ή λαμβάνεις φαρμακευτική αγωγή, μπορείς να τα επικαλεστείς προκειμένου να τελειώσει η ταλαιπωρία σου νωρίτερα. Αν η κράτησή σου υπερβεί εύλογα χρονικά πλαίσια, οι αστυνομικοί μπορούν να θεωρηθούν υπόλογοι για το ποινικό αδίκημα της παράνομης παρακράτησης. Πρέπει με επιμονή να απαιτήσεις να αφεθείς ελεύθερος και να διεκδικήσεις τηλεφωνική επικοινωνία με δικηγόρο.
Αν έχει συμβεί κάτι που ενδιαφέρει την αστυνομία και πιθανά έχεις υπάρξει μάρτυρας, ενδέχεται να εξεταστείς επιτόπου και να σου γίνουν ερωτήσεις. Οφείλεις να απαντήσεις στις ερωτήσεις, αλλά δεν οφείλεις να έχεις δει ή να γνωρίζεις. Αν και υποχρεούσαι βάσει νόμου να αναγγείλεις κάθε αδίκημα που αντιλήφθηκες, δεν υπάρχουν πάντοτε επιπτώσεις αν δεν το κάνεις. Αν έχεις μάθει με τρόπο αξιόπιστο ότι μελετάται κακούργημα ή ότι άρχισε ήδη η εκτέλεσή του, και σε χρόνο τέτοιον ώστε να μπορεί ακόμα να προληφθεί η τέλεση ή το αποτέλεσμά του, ο νόμος λέει ότι έχεις όντως υποχρέωση αναγγελίας, αλλιώς έχεις κάνει το αδίκημα της παρασιώπησης εγκλήματος. Αν ο δράστης είναι συγγενικό σου πρόσωπο, μένεις ατιμώρητος. Τέλος, η ψευδής κατάθεση είναι και αυτή ποινικό αδίκημα.
Τί να κάνω;
Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και πολλά πράγματα παίζουν ρόλο.
Είσαι μόνος σου ή με παρέα; Είσαι νηφάλια ή μεθυσμένος; Έχεις λόγους να μην ερευνηθείς περαιτέρω και να μην δείξεις φωτογραφίες στο κινητό; Ανήκεις σε μειονότητα που στοχοποιείται; Έχεις άμεση πρόσβαση και επικοινωνία με δικηγόρο;
Γενικά, η στάση σου πρέπει να είναι θαρραλέα αλλά όχι προκλητική, θρασεία και επιθετική. Θα πρέπει να ζητάς τον λόγο για τον οποίο γίνεται κάθε τι και με σταθερότητα να απαιτείς τον σεβασμό των δικαιωμάτων σου. Πρέπει να δημιουργήσεις μια κατάσταση όπου το κέρδος των αστυνομικών για την ταλαιπωρία σου θα είναι μικρότερο από το κόστος που προκαλείται σε αυτούς. Σε κάθε περίπτωση, να θυμάσαι: οι αστυνομικοί είναι κυριολεκτικά επαγγελματίες σε αυτό που κάνουν, δηλαδή το να φυλακίζουν άτομα σύμφωνα με τους σκοπούς της υπηρεσίας τους και της κυβέρνησης. Δεν μπορείς να τους ξεγελάσεις! Ταυτόχρονα, οι αστυνομικοί δεν μπορούν να μάθουν κάτι αν δεν τους το πεις εσύ, και έχεις κάθε δικαίωμα να μην απαντάς, πέρα από την πρόταση: «αν δεν με κρατάτε για κάτι, αφήστε με. Αν με κρατάτε για κάτι, θέλω να επικοινωνήσω με τον δικηγόρο μου.»
Σύλληψη
Αν οι αστυνομικοί σε έχουν προσαγάγει στο αστυνομικό τμήμα και αρχίζουν να σε ρωτούν ερωτήσεις για συγκεκριμένο ζήτημα, πρέπει να ζητήσεις δικηγόρο. Σαν προσαχθείς προσαχθείσα έχεις το δικαίωμα να ζητήσεις να ενημερωθεί, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, για τη στέρηση της ελευθερίας σου ένα τουλάχιστον πρόσωπο της επιλογής σου, και εάν είσαι ανήλικος ενημερώνεται ο ασκών/ασκούσα τη γονική μέριμνα, εκτός αν αυτό αντιβαίνει στο συμφέρον σου, οπότε ενημερώνεται κάποιο άλλο ενδεδειγμένο ενήλικο πρόσωπο ή η αρμόδια για την προστασία των ανηλίκων αρχή. Ακόμα και αν οι αστυνομικοί επιμένουν ότι πρόκειται «απλά για προσαγωγή», έχεις και πάλι δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο.
Έχεις το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και σε κάθε περίπτωση προτού εξεταστείς από την αστυνομία ή άλλη αρχή επιβολής του νόμου ή δικαστική αρχή. Δεν πρέπει να μπεις σε διάλογο με αστυνομικούς όσο αθώοι και αν σου φαίνονται.
Σημαντικό: δεν υπογράφεις τίποτα αν δεν μιλήσεις πρώτα με τον δικηγόρο σου, όσο αθώο και τυπικό και αν φαίνεται κάποιο έγγραφο. Αν έχεις σοβαρό ιατρικό πρόβλημα, ζήτα να εξεταστείς από δημόσιο νοσοκομείο.
Μην ακούς συμβουλές συμπροσαχθέντων, όσο έμπειροι/ες και αν είναι. Η νομοθεσία αλλάζει συνέχεια, όπως επίσης και ο τρόπος δράσης των αστυνομικών και η μέθοδος κατασκευής των δικογραφιών. Θα ακούς μόνο τον δικηγόρο σου.
Όταν σε ενημερώσουν οι αστυνομικοί ότι σου αποδίδονται αδικήματα, έχουν ταυτόχρονα υποχρέωση να σε ενημερώσουν για τα εξής δικαιώματά σου:
α) το δικαίωμα παράστασης με συνήγορο,
β) το δικαίωμα και τις προϋποθέσεις παροχής δωρεάν νομικών συμβουλών,
γ) το δικαίωμα ενημέρωσης σχετικά με την κατηγορία
δ) το δικαίωμα διερμηνείας και μετάφρασης και
ε) το δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης».
Έρευνα σε οικία
Έρευνα στο σπίτι σου γίνεται μόνο στα πλαίσια αυτόφωρου αδικήματος ή ανάκρισης. Για έρευνα στο σπίτι σου, απαιτείται είτε η συναίνεσή σου είτε παρουσία δικαστικού λειτουργού. Αν δεν ανοίξεις, έχουν το δικαίωμα να παραβιάσουν την πόρτα. Κατά την έρευνα έχεις το δικαίωμα να παρευρίσκεσαι σε κάθε δωμάτιο που γίνεται έρευνα. Οι αστυνομικοί οφείλουν να αποφεύγουν με επιμέλεια κάθε περιττή δημοσιότητα και κάθε ενόχληση των ενοίκων που δεν είναι απόλυτα αναγκαία, για την προστασία της ιδιωτικής σου ζωής. Πρέπει επίσης να καταβάλλεται μέριμνα για τη διαφύλαξη της υπόληψης και των ατομικών μυστικών σου που δεν έχουν σχέση με την πράξη της κατηγορίας, καθώς και να διεξάγεται η ενέργεια με κάθε ευπρέπεια και κοσμιότητα. Η έρευνα γίνεται αποκλειστικά ημέρα, με πιθανότερο τις πρώτες πρωινές ώρες αφού ανατείλει ο ήλιος. Η διάρκεια της νύχτας θεωρείται από τις 8 το βράδυ έως τις 6 το πρωί για το διάστημα από την 1 Οκτωβρίου έως τις 31 Μαρτίου, και από τις 9 το βράδυ έως τις 5 το πρωί για το διάστημα από την 1 Απριλίου έως τις 30 Σεπτεμβρίου.
Κατ’ εξαίρεση, μπορεί να γίνει νυχτερινή έρευνα σε κατοικία σε περίπτωση που θεωρείσαι επικίνδυνο άτομο και πρέπει να συλληφθείς άμεσα, σε περίπτωση που η αστυνομία θεωρεί ότι διαπράττεται κάποιο αδίκημα εντός του σπιτιού (πχ διακίνηση ναρκωτικών ή ενδοοικογενειακή βία).
Συνάθροιση - πορείες - διαμαρτυρίες
Οι διαδηλώσεις είναι προνομιακό πεδίο αστυνομικής αυθαιρεσίας. Πολιτικές σκοπιμότητες, συσχετισμοί δύναμης, κομβικές συμβολικές ημερομηνίες όπως η 17η Νοέμβρη ή η 6η Δεκέμβρη και πολλά άλλα είναι παράγοντες που κατά περίπτωση μπορεί να οδηγήσουν την αστυνομία από το να περιοριστεί στο ρόλο του θεατή μέχρι το να προσαγάγει προληπτικά, να επιτεθεί στο
σύνολο της πορείας και να σχηματίσει δικογραφίες σε βάρος τυχαίων ανθρώπων, πολύ συχνά ανοίγοντας την πόρτα στην πιθανότητα προφυλάκισής τους. Το 2020 ψηφίστηκε για πρώτη φορά ένας νόμος που επιχείρησε να ρυθμίσει με μεγάλη λεπτομέρεια το ζήτημα, παρέχοντας υπερεξουσίες στην αστυνομία και επαχθείς υποχρεώσεις στους διαδηλωτές.
Η μέχρι σήμερα εφαρμογή του νόμου καταδεικνύει ότι οι συσχετισμοί δύναμης επηρεάζουν ακόμα το κατά πόσο θα προσπαθήσει η αστυνομία να επιβάλει το αυστηρό ισχύον πλαίσιο. Όταν κατεβαίνεις σε μια πορεία, καλό θα είναι να μην πας μόνος/η αλλά συλλογικά με φίλους/ες ή με τη συλλογικότητά σου. Μην φέρεις πάνω σου ναρκωτικές ουσίες και αντικείμενα που θεωρούνται όπλα (βλ. παραπάνω). Αν δεν χρειάζεσαι τσάντα, καλό θα ήταν να μην την πάρεις μαζί: η εμπειρία λέει ότι τα άτομα που φέρουν τσάντες στοχοποιούνται για έλεγχο, σύλληψη αλλά και «φύτευση» παράνομων ειδών πχ μολότοφ. Η κατοχή μέσων αυτοπροστασίας από την
αστυνομική βία όπως όπως μαντήλια, αντιασφυξιογόνες μάσκες, γυαλιά θαλάσσης, κράνη μηχανής και κουκούλες balaclava ή buffs είναι μεν νόμιμη, αλλά να γνωρίζεις ότι σε ενδεχόμενο έλεγχο πριν τη διαδήλωση είναι πολύ πιθανό να προσαχθείς. Επίσης, αν προσαχθείς κατά τη διάρκεια επεισοδίων φέροντας κάποιο από τα ανωτέρω αντικείμενα, είναι πολύ πιθανό να στοχοποιηθείς και να σου αποδοθούν κατηγορίες. Η κατοχή τέτοιων ειδών είναι ζήτημα αξιολόγησης από πλευράς σου. Η κάλυψη των χαρακτηριστικών σου με τη χρήση κουκούλας μαντηλιού-μάσκας είναι νόμιμη.
Αν βρεθείς μπροστά σε περιστατικό αστυνομικής βίας ή αυθαιρεσίας και δεν απειλείσαι, μην φύγεις. Η παρουσία σου είναι κρίσιμη στον περιορισμό της αστυνομικής επιθετικότητας. Προσπάθησε να προσελκύσεις την παρουσία και άλλων διαδηλωτών για να
μπορείς να καταγράψεις το περιστατικό χωρίς να βρεθείς ο ίδιος σε κίνδυνο προσαγωγής/στοχοποίησης. Η καταγραφή των αστυνομικών κατά την εργασία τους, είναι κατά κανόνα νόμιμη, και απολύτως νόμιμη όταν καταγράφονται αδικήματα (βασανισμός, παράνομη βία, σωματικές βλάβες, εξύβριση). Αν βρέθηκες μπροστά σε τέτοιο περιστατικό, ή σύλληψη ατόμου άσχετο με πιθανά αδικήματα, αναζήτησε τους δικηγόρους που έχουν αναλάβει τους συλληφθέντες/ συλληφθείσες. Είναι κοινή πρακτική οι τελευταίοι να αναζητούν μάρτυρες ή /και αποδεικτικό υλικό για να στηρίξουν την υπεράσπιση των διαδηλωτών που συνελήφθησαν.
Έμφυλη βία
Aν έχεις υποστεί έμφυλη βία/ ενδοοικογενειακή βία, μπορείς να το καταγγείλεις σε οποιοδήποτε αστυνομικό τμήμα/λιμενικό σταθμό. Τον τελευταίο χρόνο έχουν ιδρυθεί γραφεία ενδοοικογενειακής βίας στα μεγάλα αστυνομικά τμήματα των πόλεων, αλλά δεν είναι
υποχρεωτικό να γίνει καταγγελία εκεί. Οι αστυνομικοί υπάλληλοι είναι υποχρεωμένοι να λάβουν κατάθεση από εσένα. Μην δεχτείς να σε αποθαρρύνουν να καταθέσεις, καμία από τις δικαιολογίες τους δεν είναι νόμιμη (« έχω πολύ δουλειά, έλα το πρωί που είναι γυναίκα αξιωματικός υπηρεσίας, αν κάνεις μήνυση θα πρέπει να ενημερώσω τον μηνυόμενο και θα σου κάνει μήνυση και αυτός και θα συλληφθείς, κ.α.). Κατά την κατάθεσή σου έχεις δικαίωμα να είναι παρών παρούσα ο/η δικηγόρος σου. Είναι πολύ κρίσιμο να ζητήσεις εξέταση από ιατροδικαστή, ακόμα και αν δεν μπορεί να γίνει η εξέταση εκείνη τη στιγμή λόγω αντικειμενικού κωλύματος.
Είναι πάρα πολύ χρήσιμο για αυτό το λόγο, από τη στιγμή που θα δεχτείς σεξουαλική κακοποίηση να μην πλυθείς. Αν έχεις υποστεί βιασμό, πρέπει στη συνέχεια να νοσηλευτείς και να περάσεις από PEP6 για την προφύλαξή σου από αφροδίσια νοσήματα/HIV εντός 72 ωρών.
Αν έχεις φίλη/φίλο που έχει πέσει θύμα τέτοιων αδικημάτων, ο ρόλος σου είναι κρίσιμος. Πρέπει άμεσα να κινητοποιήσεις και άλλα άτομα και να διαμορφώσετε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον για την επιζήσασα/επιζώντα και να απευθυνθείτε σε ειδικό ψυχικής υγείας για περαιτέρω στήριξη. Σε περίπτωση που ο θύτης συγκατοικεί με το θύμα, πρέπει να εξασφαλίσεις ασφαλή στέγη για τις επερχόμενες ημέρες.
ΝΟΜΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ
Η εμπλοκή με τους κατασταλτικούς μηχανισμούς στην Ελλάδα (Αστυνομία-Λιμενικό) είναι μια διαδικασία ιδιαίτερα πιεστική που προκαλεί μεγάλο άγχος και φόβο στο εμπλεκόμενο άτομο και το περιβάλλον του. Ο οδηγός που ετοιμάσαμε περιγράφει συμπυκνωμένα τα δικαιώματά που σου παρέχει η ελληνική νομοθεσία σε περιπτώσεις που είναι πολύ πιθανό να έρθεις σε επαφή με τις διωκτικές αρχές. Παράλληλα, προσφέρει ορισμένες συμβουλές που προκύπτουν από την καθημερινή πρακτική των σωμάτων ασφαλείας και την εμπειρία ανθρώπων που βρέθηκαν στο στόχαστρο της αστυνομικής αυθαιρεσίας. Είναι γνωστό ότι οι αστυνομικοί
συχνά δεν σέβονται τα δικαιώματά μας : πολλές φορές μάλιστα, η διεκδίκηση των δικαιωμάτων σου κατά την αλληλεπίδρασή σου με την αστυνομία μπορεί και να κλιμακώσει την ένταση και το πρόβλημά σου! Η γνώση των δικαιωμάτων σου και τα όριά τους είναι ζωτικής σημασίας για να αναγνωρίσεις τις δυνατότητές που σου παρέχουν αυτά και πότε/πώς θα τα ασκήσεις. Ανάλογα το πώς θα κινηθείς, οι επιλογές σου μπορούν να σε βοηθήσουν είτε επιτόπου είτε στο μέλλον, αν τελικά εμπλακείς με τον ποινικό μηχανισμό με οποιαδήποτε ιδιότητα (ύποπτ@, κατηγορούμεν@, θύμα).
ΠΡΟΣΟΧΉ: ο οδηγός δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε πλήρης ούτε βέβαια δίνει απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα. Για οποιοδήποτε πρόβλημα έχεις με την αστυνομία θα πρέπει να συμβουλευτείς ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΔΙΚΗΓΟΡΟ, ενδεδειγμένα με εμπειρία σε ποινικές υποθέσεις.
Το Copwatch υποστηρίζεται από ομάδα νομικών εξειδικευμένων στα ζητήματα που ασχολούμαστε. Ο Οδηγός είναι το πρώτο έργο αυτής της ομάδας και στο άμεσο μέλλον θα ακολουθήσουν αντίστοιχες προσπάθειες. Ο οδηγός δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε πλήρης ούτε βέβαια δίνει απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα. Για οποιοδήποτε πρόβλημα έχεις με την αστυνομία θα πρέπει να συμβουλευτείς ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΔΙΚΗΓΟΡΟ, ενδεδειγμένα με εμπειρία σε ποινικές υποθέσεις.
Δημόσιος Χώρος
Όταν βρίσκεσαι σε δημόσιο χώρο, η αστυνομία έχει το δικαίωμα να ελέγξει την ταυτότητά σου και, αν υπάρχει σοβαρή υπόνοια τελέσεως αξιόποινης πράξεως ή απόλυτη ανάγκη, να σου κάνει περαιτέρω έλεγχο: αυτός μπορεί να είναι σωματικός (πάντα από άτομο του ιδίου φύλου και όχι γδύσιμο σε δημόσιο χώρο), στα προσωπικά σου αντικείμενα (τσάντα, πορτοφόλι) και στο
εσωτερικό του οχήματός σου. Αν ζητήσουν το κινητό σου, υποχρεούσαι να το δώσεις, αν όμως έχεις smartphone δεν έχεις καμία υποχρέωση να δώσεις πρόσβαση στα δεδομένα που είναι αποθηκευμένα εντός του (άρα δεν υποχρεούσαι να δώσεις τον κωδικό ξεκλειδώματος πχ). Όταν δώσεις την ταυτότητά σου και υποστείς τον έλεγχο, κανονικά όλα σταματούν εδώ.
Σημαντικό: η ελληνική νομοθεσία είναι πολύ αυστηρή στο ζήτημα των αντικειμένων που θεωρούνται όπλα και είναι ποινικό αδίκημα η κατοχή τους. Έτσι, η κατοχή οποιουδήποτε μαχαιριού σε δημόσιο χώρο (ναι, και αυτά που έχουν μήκος λάμας μικρότερο από «4 δάχτυλα»…) είναι έγκλημα, εκτός αν δικαιολογείται από το επάγγελμά σου, αν το κατέχεις επειδή έχεις πάει για κυνήγι ή αλιεία ή αποτελεί έργο τέχνης. Όπλα θεωρούνται επίσης παντός τύπου pepper spray, σιδηρογροθιές και γκλομπ, πτυσσόμενα και μη. Παράνομη είναι και η κατοχή της οποιασδήποτε ποσότητας ναρκωτικών ουσιών, όσο μικρή και αν είναι αυτή. Αν έχεις φάρμακα που η κατοχή τους επιτρέπεται μόνο με συνταγή ιατρού, οφείλεις να έχεις τη συνταγή μαζί σου, αλλιώς θα προσαχθείς.
Αν δεν έχεις ταυτότητα ή υπάρχουν υπόνοιες ότι έχεις διαπράξει κάποιο έγκλημα, μπορεί να οδηγηθείς στο αστυνομικό τμήμα με τη διαδικασία της «προσαγωγής». Η «προσαγωγή» είναι μια γκρίζα ζώνη του νόμου και χρησιμοποιείται συστηματικά για αστυνομικές αυθαιρεσίες. Οι αστυνομικοί κάνουν κατάχρηση της ασάφειας του νομικού πλαισίου και κρατούν άτομα στο αστυνομικό τμήμα για πολλές ώρες. Πολλές φορές μάλιστα, πριν από μεγάλα γεγονότα, δεν διστάζουν να κάνουν τις λεγόμενες «προληπτικές» προσαγωγές,
δεσμεύοντας άτομα που έχουν στοχοποιήσει από πριν. Πρόκειται βέβαια για μια διαδικασία εντελώς παράνομη. Αν δεν έχεις αντισταθεί στον έλεγχο ή δεν είσαι υπό την επήρεια ουσιών, δεν επιτρέπεται να σου βάλουν χειροπέδες στα πλαίσια της προσαγωγής. Ο χρόνος για τη διεκπεραίωση του ελέγχου στο τμήμα πρέπει να περιορίζεται στο συντομότερο δυνατό.
Δεδομένου ότι η ψηφιοποίηση των λειτουργιών της ΕΛΑΣ είναι μια πραγματικότητα, ο χρόνος της προσαγωγής οφείλει να είναι συντομότατος. Από τη στιγμή που θεωρείς ότι οι αστυνομικοί σε παρακρατούν χωρίς λόγο, μπορείς να διαμαρτυρηθείς ήπια, αναφέροντας: «αν ολοκληρώσατε τον έλεγχο και δεν με θεωρείτε ύποπτο/η για κάτι, αφήστε με να φύγω, αλλιώς ενημερώστε με τί
αδίκημα που αποδίδετε και αφήστε με να καλέσω τον δικηγόρο μου». Αν έχεις προβλήματα υγείας ή λαμβάνεις φαρμακευτική αγωγή, μπορείς να τα επικαλεστείς προκειμένου να τελειώσει η ταλαιπωρία σου νωρίτερα. Αν η κράτησή σου υπερβεί εύλογα χρονικά πλαίσια, οι αστυνομικοί μπορούν να θεωρηθούν υπόλογοι για το ποινικό αδίκημα της παράνομης παρακράτησης. Πρέπει με επιμονή να απαιτήσεις να αφεθείς ελεύθερος και να διεκδικήσεις τηλεφωνική επικοινωνία με δικηγόρο.
Αν έχει συμβεί κάτι που ενδιαφέρει την αστυνομία και πιθανά έχεις υπάρξει μάρτυρας, ενδέχεται να εξεταστείς επιτόπου και να σου γίνουν ερωτήσεις. Οφείλεις να απαντήσεις στις ερωτήσεις, αλλά δεν οφείλεις να έχεις δει ή να γνωρίζεις. Αν και υποχρεούσαι βάσει νόμου να αναγγείλεις κάθε αδίκημα που αντιλήφθηκες, δεν υπάρχουν πάντοτε επιπτώσεις αν δεν το κάνεις. Αν έχεις μάθει με τρόπο αξιόπιστο ότι μελετάται κακούργημα ή ότι άρχισε ήδη η εκτέλεσή του, και σε χρόνο τέτοιον ώστε να μπορεί ακόμα να προληφθεί η τέλεση ή το αποτέλεσμά του, ο νόμος λέει ότι έχεις όντως υποχρέωση αναγγελίας, αλλιώς έχεις κάνει το αδίκημα της παρασιώπησης εγκλήματος. Αν ο δράστης είναι συγγενικό σου πρόσωπο, μένεις ατιμώρητος. Τέλος, η ψευδής κατάθεση είναι και αυτή ποινικό αδίκημα.
Τί να κάνω;
Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και πολλά πράγματα παίζουν ρόλο.
Είσαι μόνος σου ή με παρέα; Είσαι νηφάλια ή μεθυσμένος; Έχεις λόγους να μην ερευνηθείς περαιτέρω και να μην δείξεις φωτογραφίες στο κινητό; Ανήκεις σε μειονότητα που στοχοποιείται; Έχεις άμεση πρόσβαση και επικοινωνία με δικηγόρο;
Γενικά, η στάση σου πρέπει να είναι θαρραλέα αλλά όχι προκλητική, θρασεία και επιθετική. Θα πρέπει να ζητάς τον λόγο για τον οποίο γίνεται κάθε τι και με σταθερότητα να απαιτείς τον σεβασμό των δικαιωμάτων σου. Πρέπει να δημιουργήσεις μια κατάσταση όπου το κέρδος των αστυνομικών για την ταλαιπωρία σου θα είναι μικρότερο από το κόστος που προκαλείται σε αυτούς. Σε κάθε περίπτωση, να θυμάσαι: οι αστυνομικοί είναι κυριολεκτικά επαγγελματίες σε αυτό που κάνουν, δηλαδή το να φυλακίζουν άτομα σύμφωνα με τους σκοπούς της υπηρεσίας τους και της κυβέρνησης. Δεν μπορείς να τους ξεγελάσεις! Ταυτόχρονα, οι αστυνομικοί δεν μπορούν να μάθουν κάτι αν δεν τους το πεις εσύ, και έχεις κάθε δικαίωμα να μην απαντάς, πέρα από την πρόταση: «αν δεν με κρατάτε για κάτι, αφήστε με. Αν με κρατάτε για κάτι, θέλω να επικοινωνήσω με τον δικηγόρο μου.»
Σύλληψη
Αν οι αστυνομικοί σε έχουν προσαγάγει στο αστυνομικό τμήμα και αρχίζουν να σε ρωτούν ερωτήσεις για συγκεκριμένο ζήτημα, πρέπει να ζητήσεις δικηγόρο. Σαν προσαχθείς προσαχθείσα έχεις το δικαίωμα να ζητήσεις να ενημερωθεί, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, για τη στέρηση της ελευθερίας σου ένα τουλάχιστον πρόσωπο της επιλογής σου, και εάν είσαι ανήλικος ενημερώνεται ο ασκών/ασκούσα τη γονική μέριμνα, εκτός αν αυτό αντιβαίνει στο συμφέρον σου, οπότε ενημερώνεται κάποιο άλλο ενδεδειγμένο ενήλικο πρόσωπο ή η αρμόδια για την προστασία των ανηλίκων αρχή. Ακόμα και αν οι αστυνομικοί επιμένουν ότι πρόκειται «απλά για προσαγωγή», έχεις και πάλι δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο.
Έχεις το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και σε κάθε περίπτωση προτού εξεταστείς από την αστυνομία ή άλλη αρχή επιβολής του νόμου ή δικαστική αρχή. Δεν πρέπει να μπεις σε διάλογο με αστυνομικούς όσο αθώοι και αν σου φαίνονται.
Σημαντικό: δεν υπογράφεις τίποτα αν δεν μιλήσεις πρώτα με τον δικηγόρο σου, όσο αθώο και τυπικό και αν φαίνεται κάποιο έγγραφο. Αν έχεις σοβαρό ιατρικό πρόβλημα, ζήτα να εξεταστείς από δημόσιο νοσοκομείο.
Μην ακούς συμβουλές συμπροσαχθέντων, όσο έμπειροι/ες και αν είναι. Η νομοθεσία αλλάζει συνέχεια, όπως επίσης και ο τρόπος δράσης των αστυνομικών και η μέθοδος κατασκευής των δικογραφιών. Θα ακούς μόνο τον δικηγόρο σου.
Όταν σε ενημερώσουν οι αστυνομικοί ότι σου αποδίδονται αδικήματα, έχουν ταυτόχρονα υποχρέωση να σε ενημερώσουν για τα εξής δικαιώματά σου:
α) το δικαίωμα παράστασης με συνήγορο,
β) το δικαίωμα και τις προϋποθέσεις παροχής δωρεάν νομικών συμβουλών,
γ) το δικαίωμα ενημέρωσης σχετικά με την κατηγορία
δ) το δικαίωμα διερμηνείας και μετάφρασης και
ε) το δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης».
Έρευνα σε οικία
Έρευνα στο σπίτι σου γίνεται μόνο στα πλαίσια αυτόφωρου αδικήματος ή ανάκρισης. Για έρευνα στο σπίτι σου, απαιτείται είτε η συναίνεσή σου είτε παρουσία δικαστικού λειτουργού. Αν δεν ανοίξεις, έχουν το δικαίωμα να παραβιάσουν την πόρτα. Κατά την έρευνα έχεις το δικαίωμα να παρευρίσκεσαι σε κάθε δωμάτιο που γίνεται έρευνα. Οι αστυνομικοί οφείλουν να αποφεύγουν με επιμέλεια κάθε περιττή δημοσιότητα και κάθε ενόχληση των ενοίκων που δεν είναι απόλυτα αναγκαία, για την προστασία της ιδιωτικής σου ζωής. Πρέπει επίσης να καταβάλλεται μέριμνα για τη διαφύλαξη της υπόληψης και των ατομικών μυστικών σου που δεν έχουν σχέση με την πράξη της κατηγορίας, καθώς και να διεξάγεται η ενέργεια με κάθε ευπρέπεια και κοσμιότητα. Η έρευνα γίνεται αποκλειστικά ημέρα, με πιθανότερο τις πρώτες πρωινές ώρες αφού ανατείλει ο ήλιος. Η διάρκεια της νύχτας θεωρείται από τις 8 το βράδυ έως τις 6 το πρωί για το διάστημα από την 1 Οκτωβρίου έως τις 31 Μαρτίου, και από τις 9 το βράδυ έως τις 5 το πρωί για το διάστημα από την 1 Απριλίου έως τις 30 Σεπτεμβρίου.
Κατ’ εξαίρεση, μπορεί να γίνει νυχτερινή έρευνα σε κατοικία σε περίπτωση που θεωρείσαι επικίνδυνο άτομο και πρέπει να συλληφθείς άμεσα, σε περίπτωση που η αστυνομία θεωρεί ότι διαπράττεται κάποιο αδίκημα εντός του σπιτιού (πχ διακίνηση ναρκωτικών ή ενδοοικογενειακή βία).
Συνάθροιση - πορείες - διαμαρτυρίες
Οι διαδηλώσεις είναι προνομιακό πεδίο αστυνομικής αυθαιρεσίας. Πολιτικές σκοπιμότητες, συσχετισμοί δύναμης, κομβικές συμβολικές ημερομηνίες όπως η 17η Νοέμβρη ή η 6η Δεκέμβρη και πολλά άλλα είναι παράγοντες που κατά περίπτωση μπορεί να οδηγήσουν την αστυνομία από το να περιοριστεί στο ρόλο του θεατή μέχρι το να προσαγάγει προληπτικά, να επιτεθεί στο
σύνολο της πορείας και να σχηματίσει δικογραφίες σε βάρος τυχαίων ανθρώπων, πολύ συχνά ανοίγοντας την πόρτα στην πιθανότητα προφυλάκισής τους. Το 2020 ψηφίστηκε για πρώτη φορά ένας νόμος που επιχείρησε να ρυθμίσει με μεγάλη λεπτομέρεια το ζήτημα, παρέχοντας υπερεξουσίες στην αστυνομία και επαχθείς υποχρεώσεις στους διαδηλωτές.
Η μέχρι σήμερα εφαρμογή του νόμου καταδεικνύει ότι οι συσχετισμοί δύναμης επηρεάζουν ακόμα το κατά πόσο θα προσπαθήσει η αστυνομία να επιβάλει το αυστηρό ισχύον πλαίσιο. Όταν κατεβαίνεις σε μια πορεία, καλό θα είναι να μην πας μόνος/η αλλά συλλογικά με φίλους/ες ή με τη συλλογικότητά σου. Μην φέρεις πάνω σου ναρκωτικές ουσίες και αντικείμενα που θεωρούνται όπλα (βλ. παραπάνω). Αν δεν χρειάζεσαι τσάντα, καλό θα ήταν να μην την πάρεις μαζί: η εμπειρία λέει ότι τα άτομα που φέρουν τσάντες στοχοποιούνται για έλεγχο, σύλληψη αλλά και «φύτευση» παράνομων ειδών πχ μολότοφ. Η κατοχή μέσων αυτοπροστασίας από την
αστυνομική βία όπως όπως μαντήλια, αντιασφυξιογόνες μάσκες, γυαλιά θαλάσσης, κράνη μηχανής και κουκούλες balaclava ή buffs είναι μεν νόμιμη, αλλά να γνωρίζεις ότι σε ενδεχόμενο έλεγχο πριν τη διαδήλωση είναι πολύ πιθανό να προσαχθείς. Επίσης, αν προσαχθείς κατά τη διάρκεια επεισοδίων φέροντας κάποιο από τα ανωτέρω αντικείμενα, είναι πολύ πιθανό να στοχοποιηθείς και να σου αποδοθούν κατηγορίες. Η κατοχή τέτοιων ειδών είναι ζήτημα αξιολόγησης από πλευράς σου. Η κάλυψη των χαρακτηριστικών σου με τη χρήση κουκούλας μαντηλιού-μάσκας είναι νόμιμη.
Αν βρεθείς μπροστά σε περιστατικό αστυνομικής βίας ή αυθαιρεσίας και δεν απειλείσαι, μην φύγεις. Η παρουσία σου είναι κρίσιμη στον περιορισμό της αστυνομικής επιθετικότητας. Προσπάθησε να προσελκύσεις την παρουσία και άλλων διαδηλωτών για να
μπορείς να καταγράψεις το περιστατικό χωρίς να βρεθείς ο ίδιος σε κίνδυνο προσαγωγής/στοχοποίησης. Η καταγραφή των αστυνομικών κατά την εργασία τους, είναι κατά κανόνα νόμιμη, και απολύτως νόμιμη όταν καταγράφονται αδικήματα (βασανισμός, παράνομη βία, σωματικές βλάβες, εξύβριση). Αν βρέθηκες μπροστά σε τέτοιο περιστατικό, ή σύλληψη ατόμου άσχετο με πιθανά αδικήματα, αναζήτησε τους δικηγόρους που έχουν αναλάβει τους συλληφθέντες/ συλληφθείσες. Είναι κοινή πρακτική οι τελευταίοι να αναζητούν μάρτυρες ή /και αποδεικτικό υλικό για να στηρίξουν την υπεράσπιση των διαδηλωτών που συνελήφθησαν.
Έμφυλη βία
Aν έχεις υποστεί έμφυλη βία/ ενδοοικογενειακή βία, μπορείς να το καταγγείλεις σε οποιοδήποτε αστυνομικό τμήμα/λιμενικό σταθμό. Τον τελευταίο χρόνο έχουν ιδρυθεί γραφεία ενδοοικογενειακής βίας στα μεγάλα αστυνομικά τμήματα των πόλεων, αλλά δεν είναι
υποχρεωτικό να γίνει καταγγελία εκεί. Οι αστυνομικοί υπάλληλοι είναι υποχρεωμένοι να λάβουν κατάθεση από εσένα. Μην δεχτείς να σε αποθαρρύνουν να καταθέσεις, καμία από τις δικαιολογίες τους δεν είναι νόμιμη (« έχω πολύ δουλειά, έλα το πρωί που είναι γυναίκα αξιωματικός υπηρεσίας, αν κάνεις μήνυση θα πρέπει να ενημερώσω τον μηνυόμενο και θα σου κάνει μήνυση και αυτός και θα συλληφθείς, κ.α.). Κατά την κατάθεσή σου έχεις δικαίωμα να είναι παρών παρούσα ο/η δικηγόρος σου. Είναι πολύ κρίσιμο να ζητήσεις εξέταση από ιατροδικαστή, ακόμα και αν δεν μπορεί να γίνει η εξέταση εκείνη τη στιγμή λόγω αντικειμενικού κωλύματος.
Είναι πάρα πολύ χρήσιμο για αυτό το λόγο, από τη στιγμή που θα δεχτείς σεξουαλική κακοποίηση να μην πλυθείς. Αν έχεις υποστεί βιασμό, πρέπει στη συνέχεια να νοσηλευτείς και να περάσεις από PEP6 για την προφύλαξή σου από αφροδίσια νοσήματα/HIV εντός 72 ωρών.
Αν έχεις φίλη/φίλο που έχει πέσει θύμα τέτοιων αδικημάτων, ο ρόλος σου είναι κρίσιμος. Πρέπει άμεσα να κινητοποιήσεις και άλλα άτομα και να διαμορφώσετε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον για την επιζήσασα/επιζώντα και να απευθυνθείτε σε ειδικό ψυχικής υγείας για περαιτέρω στήριξη. Σε περίπτωση που ο θύτης συγκατοικεί με το θύμα, πρέπει να εξασφαλίσεις ασφαλή στέγη για τις επερχόμενες ημέρες.